Trądzik pospolity jest bardzo częstym schorzeniem dermatologicznym, który najczęściej dotyka osoby w wieku młodzieńczym tj. pomiędzy 11 a 30 rokiem życia. Nie oznacza to jednak, że z problemem trądziku pospolitego nie borykają się osoby starsze. Schorzenie może również dotyczyć osób po 30 roku życia, a nawet po 50 roku życia – wtedy określa się go trądzikiem późnym. W obrazie klinicznym specjaliści wyróżniają zaskórniki (zamknięte oraz otwarte), krosty, grudki, guzki, jak i w niektórych przypadkach blizny oraz przebarwienia pozapalne. Leczenie trądziku pospolitego, niezależnie od wieku, jest bardzo skomplikowanym oraz złożonym procesem – uwarunkowanym w dużej mierze od nasilenia zmian skórnych, objawów czy rodzaju. Niezmiernie ważna w trądziku pospolitym jest więc szybka diagnoza, skuteczna terapia oraz codzienna odpowiednia pielęgnacja skóry trądzikowej.

Trądzik pospolity – co to jest?

Trądzik pospolity definiowany jest w dermatologii jako acne vulgaris. Jest to przewlekłe, zapalne schorzenie skórne, które związane jest z nadczynnością gruczołów łojowych. Obraz kliniczny choroby charakteryzuje się obecnością wykwitów zapalnych (krost, grudek) oraz niezapalnych (zaskórniki zamknięte, zaskórniki otwarte) wraz z różnych stopniem nasilenia bliznowacenia oraz bardzo często z nadmiernym wydzielaniem łoju. Zmiany chorobowe, w opisywanym trądziku pospolitym najczęściej pojawiają się w obszarze, który obfituje w gruczoły łojowe. Zauważalny jest na skórze twarzy (w tzw. strefie T), jak i również na plecach, szyi, klatce piersiowej oraz dekolcie. Mechanizmy patofizjologiczne trądziku pospolitego polegają na hiperproliferacji (tj. gwałtownym mnożeniu się) komórek ujścia mieszka włosowego, następnie tworzenia się w jego obrębie malutkich zaskórników, nadmiernej produkcji oraz gromadzeniu łoju w obrębie danego mieszka, co prowadzi do stworzenia optymalnych warunków namnażania się bakterii (z grupy Propionibacterium Agnes), jak i powstawaniu stanów zapalnych przy udziale czynników chemotaktycznych oraz komórek układu odpornościowego (immunologicznego).

Trądzik pospolity, ze względu na obecność zmian widocznych na skórze (głównie twarzy) oraz fakt, iż najczęściej dotyka osoby w młodym wieku, według specjalistów wywiera ogromny wpływ na psychikę człowieka borykającego się z tym schorzeniem. Choroba, zgodnie z najnowszymi badaniami, ma negatywny wpływ na jakość życia oraz poczucie wartości i samoocenę pacjenta, jak i zwiększa u nich znamiennie ryzyko wystąpienia różnorodnych leków czy depresji. Trądzik pospolity pomimo, iż nie jest zaraźliwy, często prowadzi do izolacji oraz wykluczenia społecznego jednostki (zarówno osób w młodszym wieku, jak i dorosłych). Dlatego też, schorzenie stanowi istotny problem społeczny, psychologiczny oraz terapeutyczny.

Trądzik pospolity – grupa ryzyka

Trądzik pospolity w praktyce klinicznej uznawany jest za jedną z najczęściej spotykanych schorzeń skóry. Pojawia się on bardzo często w okresie pokwitania i przeważnie dotyka osoby w wieku młodzieńczym. Można go zaobserwować u około 70-80 % osób w wieku 12-30 lat, a prawie w 90-100 % w wieku 15-20 lat – w tym, w umiarkowanym bądź ciężkim stadium u 20-25 % przypadków. Coraz więcej najnowszych badań pokazuje dane, gdzie obserwuje się występowanie schorzenia u znacznej części populacji osób dorosłych (około 60-70 % w przedziale wiekowym od 20 do 30 lat oraz około 40-50 % wśród osób powyżej 30 roku życia do około 40). Kobiety oraz mężczyźni zapadają na trądzik pospolity z podobną częstotliwością, jednak odnotowuje się cięższy przebieg u mężczyzn (prawdopodobnie jest to spowodowane większym stężeniem androgenów w surowicy krwi). Pierwsze objawy schorzenia ( u osób w młodszym wieku) występują o około 1-2 lata wcześniej u płci żeńskiej aniżeli męskiej. Aktualnie specjaliści coraz częściej wykazują przypadki trądziku pospolitego u osób, które nie ukończyły jeszcze 10 roku życia tj. są przed okresem pokwitania.

Prawidłowe oszacowanie częstości występowania (epidemiologii) trądziku pospolitego jest niezmiernie trudne i nie należy do prostych zadań ze względu na mało precyzyjną i niejednolitą definicję choroby (w szczególności terminologię związaną ze stopniem nasilenia schorzenia). W całej populacji tj. populacji światowej kalkuluje się jego występowanie na poziomie około 10 % - co plasuje trądzik pospolity w czołówce najczęściej występujących schorzeń na świecie. Pewna część analiz epidemiologicznych wykazuje częstsze występowanie schorzenia u ludzi, którzy zamieszkują kraje wysokorozwinięte oraz u przedstawicieli rasy kaukaskiej.

Trądzik pospolity – przyczyny

Etiologa powstawania trądzik pospolitego nie jest do końca znana. Uznaje się, że schorzenie powstaje na skutek nałożenia się kilku czynników jednocześnie. Specjaliści podają kilka głównych elementów, których oddziaływanie ma związek z powstawaniem trądziku pospolitego. Należą do nich:

1. Wzmożona aktywność gruczołów łojowych, znaczny przerost gruczołów, jak i wzmożone wydzielanie łoju. U podstaw wzmożonej produkcji łoju oraz aktywności gruczołów łojowych diagnozuje się zaburzenia hormonalne oraz predyspozycje genetyczne. Zaburzenia hormonalne są związane z nadmiernym procesem pobudzenia wydzielanych hormonów androgenowych.
2. Zaburzenia o podłożu hormonalnym, gdzie obserwuje się przewagę androgenów oraz progesteronu. Zaobserwowano wzmożone zmiany po podaniu wyżej wspomnianych hormonów, jak i istotne ich zmniejszenie po zastosowaniu przeciwstawnych substancji tj. antyandrogenów oraz estrogenów.
3. Zaburzenia procesu rogowacenia w obrębie mieszków włosowych (tj. przewodów wyprowadzających gruczołów łojowych). Rogowacenie mieszkowe jest chorobą o podłożu genetycznym. Gromadzenie się nadmierne masy rogowej w przewodach wyprowadzających gruczołów łojowych ułatwia zasiedlanie bakteryjne oraz rozwój zapalnych stanów. Nadmiernie rogowacenie i nadmierne przyleganie zrogowaciałych łusek w pobliżu lejka gruczołu łojowego prowadzi do patologicznego stanu. Powoduje to zwężenie kanału łojowego oraz powstawanie małych zaskórników, a następnie grudek, krostek czy guzków.
4. Kolonizacja mieszków włosowych przez ziarenkowce tlenowe, które obejmują powierzchniowe obszary gruczołów oraz bakterię (Propionibacterium Agnes), które umieszczone są w głębszych strukturach gruczołów łojowych. Wspomniane mikroorganizmy wchodzą w skład naturalnej flory bakteryjnej skóry, głównie w obszarze łojotokowym. W okresie pokwitania liczba bakterii namnaża się, co powoduje uruchomienie procesu, który prowadzi do nasilenia procesu zapalnego. Nadmierna produkcja oraz gromadzenie się łoju, jak i zamknięcie ujścia gruczołu łojowego prowadzą do zasiedlenia bakteryjnego. W mikrozaskórniakach powstałych na skórze mogą się także znajdować inne bakterie np. bakterie tlenowe (Staphylococcus epidermidis) oraz drożdżaki lipofilne (Pityrosporum ovale).

Oprócz wyżej wymienionych czynników podkreśla się duży wpływ innych elementów na powstawanie trądziku pospolitego. Dieta, stres, używki, ciąża, przyjmowanie niektórych leków, stosowanie nieodpowiednich kosmetyków, niewystarczająca suplementacja niektórych witamin (np. A, E, C, B, PP), mechaniczne uszkodzenia skóry czy nadmierna ekspozycja na słońce również mają ogromne znaczenie i wpływ na omawiane schorzenie. Nieodpowiednia dieta, głównie nadmierne spożywanie potraw smażonych, mocno przyprawionych, picie mocnej kawy i herbaty, jedzenie czekolady czy spożywanie produktów wysoko przetworzonych mogą nasilić trądzik pospolity. Podobnie, jest w przypadku używek. Nadmiar alkoholu, palenie czy przebywanie w zadymionych pomieszczeniach ma bardzo zły wpływ na stan skóry i może zaostrzyć stany chorobowe. Stosowanie nieodpowiednich produktów kosmetycznych również przyczynia się do zmian trądzikowych. Kosmetyki do cery trądzikowej nie powinny zawierając parabenów, silikonów i innych środków petrochemicznych, gdyż utrudnia to wypływ nadmiaru łoju przez ujścia gruczołów. Wyżej wymienione dodatkowe czynniki uszkadzają nabłonek, który wyściela od środka mieszek włosowy, co powoduje wydzielanie substancji pobudzających napływ komórek zapalnych, nazywanych chemotaksją.

Trądzik pospolity – objawy

Trądzik pospolity najczęściej rozpoczyna się wzmożonym wydzielaniem łoju tzw. sebum w obszarze T tj. czoło, nos, broda. Następnie zauważalne są mikrozaskórniki, które prowadzą do niezapalnych wykwitów skórnych – zaskórników otwartych bądź zaskórników zamkniętych. Zaskórniki otwarte posiadają drożne ujścia gruczołów łojowych i mają postać o ciemnym kolorze, który bierze się z utlenienia treści gruczołu poprzez bezpośredni kontakt z powietrzem. Nazywane są potocznie wągrami. Natomiast zaskórniki zamknięte charakteryzują się niedrożnym ujściem gruczołów łojowych. Są one bardzo słabo zauważalne – są to wypukłe, drobne punkty o lekko żółtawym zabarwieniu. W dalszym, bardziej zaawansowanym stadium schorzenia zauważalne są już stany zapalne, do których zalicza się krosty, grudki, guzki, nacieki oraz cysty. W stadium o średnim nasileniu choroby stany zapalne przyjmują postać wypukłych oraz czerwonych zmian. Są one wynikiem stanów zapalnych skóry, które są toczone w obszarze gruczołów łojowych. Najbardziej kłopotliwym i mało estetycznym objawem, który występuje w ciężkim stadium schorzenia są stany zapalne wypełnione treścią ropną. Charakteryzuje ich barwa sino-czerwona. Sięgają one bardzo głęboko w skórę (aż do skóry właściwej), dlatego też zazwyczaj pozostawiają one trwałe blizny i przebarwienia na skórze. Wszystkim opisanym objawom współtowarzyszy błyszcząca się skóra, lekko tłustawa po dotknięciu. Zauważalne są także gołym okiem poszerzone ujścia mieszków włosowych. W postaci piorunującej trądziku pospolitego mogą pojawić się dreszcze, złe samopoczucie, podniesiona temperatura ciała oraz anomalie w badaniach laboratoryjnych tj. podniesione OB czy nadmierny wzrost leukocytozy.

Trądzik pospolity – rodzaje

Postacie kliniczne trądziku pospolitego, zależne są w dużej mierze od stopnia zaawansowania schorzenia, rodzaju stanów zapalnych bądź niezapalanych oraz przyczyn jego wstępowania. Klinicznie dla tego schorzenia charakterystyczne jest wystąpienie stadium początkowego tj. powstawania zaskórników, tworzenia się krost i grudek oraz powstanie trądziku skupionego. Wyróżnia się więc następujące rodzaje trądziku pospolitego:

Trądzik pospolity o łagodnej postaci (stadium łagodne):

• Trądzik pospolity - postać zaskórnikowa, niezapalna (Acne comedonica). Najczęściej zlokalizowana na twarzy, głównie w strefie T. (nosie, czole oraz policzkach). W obrazie schorzenia przeważa bardzo dużo otwartych i/lub zamkniętych zaskórników.
• Trądzik pospolity – postać grudkowa(Acne papulosa). Na skórze twarzy pojawiają się zmiany, które przybierają postać grudek, którym dodatkowo współtowarzyszą krosty oraz zaskórniki.
• Trądzik pospolity – postać grudkowo-krostkowa, zapalna (Acne papulo-pustulosa). Jest to najczęściej spotykany rodzaj trądziku. Zmiany skórne obejmują nie tylko twarz, lecz mogą także obejmować plecy, ramiona, szyję oraz klatkę piersiową. Obok zaskórników, zauważalne są również stany zapalne skóry w postaci krost oraz grudek.

Trądzik pospolity o ciężkiej postaci (stadium ciężkie):

• Trądzik pospolity - postać ropowicza, guzkowo - cystowa, guzkowa (Acne nodulocystic). Obraz kliniczny, pierwotny ukazuje liczne zaskórniki (otwarte oraz zamknięte), guzy, guzki, które mają zdolność do rozmiękania oraz wychodzenia na zewnątrz, w wyniku czego dochodzi do powstawania zatok oraz przetok. Sączy się z nich ropna, mocno krwista bądź ropno-krwista wydzielina. Po zaleczeniu stanu zapalnego na skórze może dojść do pojawienia się blizny keloidowej i blizny zanikowej.
• Trądzik pospolity – postać skupiona (Acne conglobata). Zmiany w tym stadium przybierają postać torbieli i ropni, które podczas gojenia prowadzą do powstawania blizn zanikowych oraz blizn przyrosłych. Trądzik w tej postaci częściej obserwuje się u mężczyzn, aniżeli kobiet.
• Trądzik pospolity - postać bliznowcowa (Acne keloidem). Postać, która charakteryzuje się wytworzeniem blizn przerosłych.
• Trądzik pospolity - postać piorunująca (Acne fulminans). Jest to bardzo ciężka postać trądziku o poważnym przebiegu, charakteryzująca się dodatkowo wystąpieniem objawów ogólnych (dreszcze, złe samopoczucie, podniesiona temperatura ciała itp.). Nazwa „piorunująca” odnosi się do nagłego początku oraz bardzo poważny, ciężki przebieg choroby. Jest uznawana za najcięższy rodzaj trądziku pospolitego. Obserwuje się ją praktycznie tylko u płci męskiej. W tym stadium trądziku może pojawić się martwica krwotoczna i bliznowacenia, jak i ropnie.

Inne rodzaje trądziku pospolitego:

• Trądzik późny tzw. wieku dorosłego. Trądzik, zlokalizowany na twarzy oraz szyi, który dotyka osoby w wieku dorosłym.
• Trądzik kosmetyczny (Acne cosmetics). Trądzik kosmetyczny zostaje wywołany poprzez nieodpowiednią pielęgnację oraz stosowanie niewłaściwych kosmetyków, które swoim składzie zawierają substancje mające działanie komodogenne (sprzyjające powstawaniu zaskórników).
• Trądzik polekowy (Acne postmedicamentosa). Zmiany skórne obejmują ujścia mieszków włosowych i mają charakter grudkowo-krostkowy. Jest on wywołany stosowaniem leków z kortykosteroidów (zarówno o działaniu ogólnym oraz miejscowym). Czynnikami sprawczymi mogą być również inne leki np. lit, brom, hormony androgenowe czy fenytoina.
• Trądzik zawodowy (Acne professionalis). Trądzik zawodowy jest uwarunkowany poprzez wykonywany zawód, w którym osoba ma częsty kontakt ze związkami chemicznymi np. lotne związki chloru, smary olejowe. Problemy skórne lokalizują się najczęściej w okolicach oczodołów czy miejscach, gdzie przylegają ubrania robocze do skóry.
• Trądzik niemowlęcy (Acne neonatorium). Wywołują go hormony, które zostały przekazane noworodkowi przez matkę. Może występować w postaci zapalnych cyst oraz guzków, głównie na twarzy.
• Trądzik samouszkadzający (Acne excoriatica). Główną jego przyczyną jest zdrapywanie zmian trądzikowych (głównie zlokalizowanych na twarzy). Może prowadzić do przeczosy i przebarwień i blizn.

Trądzik pospolity – leczenie

Trądzik pospolity jest schorzeniem, które dotyka znaczną część populacji. Leczenie tej dermatozy to ogromne wyzwanie, głównie ze względu na jej nawracający oraz przewlekły charakter. Leczenie trądziku pospolitego powinno się zacząć jak najwcześniej, niezwłocznie po dokonaniu diagnozy, zanim schorzenie znajdzie się w bardziej zaawansowanym stadium. (co niestety może prowadzić do mniejszych szans na nieuniknione pojawienie się blizn czy przebarwień). Terapia trądziku wymaga ogromnych pokładów cierpliwości i wytrwałości, gdyż jest kuracją długotrwałą oraz złożoną. Leczenie trądziku zazwyczaj dobierane jest indywidualnie do pacjenta i może być wielotorowe.

W leczeniu trądziku pospolitego rozróżniamy terapię opartą na produktach leczniczych, które są dostępne bez recepty (leczenie miejscowe oraz leczenie doustne) oraz produktach leczniczych, które dostępne są wyłącznie na receptę (leczenie miejscowe oraz leczenie ogólne).

Produkty lecznicze dostępne bez recepty

a. Leczenie miejscowe

• Nadtlenek benzoilu (stężenie 4%, 5% oraz 10% w postaci żelu). Wskazaniem do stosowania nadtlenku benzoilu jest terapia różnorodnych stadium trądziku pospolitego. Jego działanie polega na zmniejszeniu populacji bakterii (Propionibacterium agnes) w procesie utleniania. Substancja ta wykazuje duże działanie odkażające oraz złuszczające, dlatego też po zastosowaniu może wystąpić miejscowe podrażnienie.
• Kwas azelainowy (stężenie około 20% w postaci żelu bądź kremu). Wskazaniem do stosowaniu kwasu azelainowego jest wystąpienie przebarwień lub leczenie trądziku pospolitego. Charakteryzuje go działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwłojotokowe oraz keratolityczne.

b. Leczenie doustne

• Witamina B6 oraz witamina B5 (tzw. pirydoksyna), jak i witamina B2 (tzw. ryboflawina) wykazuje działanie zmniejszające łojotok na skórze. Dzięki regulowaniu pracy gruczołów łojowych działa wspomagająco przy leczeniu trądziku pospolitego oraz łojotokowego zapalenia skóry. Pomaga także utrzymać dobry stan skóry, jak i wpływa na poprawę jego kolorytu.

Produkty lecznicze dostępne wyłącznie na receptę

a. Leczenie miejscowe

• Retinoidy – pochodne witaminy A (tretynoina, izotretynoina, tazaroten oraz adapalen). W pierwszym etapie trądziku pospolitego leczenie polega na łączeniu retinoidów ze srodkami przeciwbakteryjnymi.
• Antybiotyki – do najczęściej stosowanych zewnętrznie zaliczamy erytromycynę oraz klindamycynę (w postaci żeli, kremów, płynów), które stosuje się na zmiany trądzikowe na skórze. Mogą wykazywać tendencje do podrażnień. Często miejscowa kuracja antybiotykowa połączona zostaje z kuracją cynkiem, nadtlenkiem benzoilu oraz retinoidami.

b. Leczenie doustne

• Antybiotyki – głównie antybiotyki z grupy tetracyklin, które maja złożone oraz wielokierunkowe działanie. Redukują one znacznie populacje bakterii oraz jednocześnie wykazują działanie przeciwzapalne. Przeważnie kuracja antybiotykiem rozpoczyna się od dużej dawki, która powoli zostaje zmniejszona. Czasami stosuje się także antybiotyki z grupy makrolitów (przeważnie erytromycyny), zauważono jednak, że bakterie wykazują na nią szybką antybiotykooporność.
• Witamina PP (witamina B3 oraz nikotymid). Jest to witamina, która stosowana jest w dermatologii od bardzo długiego czasu (ponad 40 lat). Przepisywana jest pacjentom w leczeniu trądziku pospolitego, trądziku różowatego oraz w atopowym zapaleniu skóry. Wykazuje silne działanie przeciwzapalne, co jest bardzo ważne w walce z trądzikiem, jak i przeciwstarzeniowe.
• Hormony – stosowane są u kobiet borykających się z nadmiernym łojotokiem oraz objawami hirsutyzmu. Wskazaniem do ich stosowania jest także trądzik pospolity (także odmiana późna tzw. trądzik późny). Leczenie hormonalne jest bardzo skuteczne w walce ze zmianami zapalnymi.
• Izotretynoina – stosuje się ją w ciężkich postaciach trądziku pospolitego, który jest odporny na inne leczenie oraz u pacjentów, gdzie zaobserwowano wpływ zmian trądzikowych na stan psychiczny oraz jakość życia. Lek wykazuje działanie przeciwzaskórnikowe, przeciwłojotokowe oraz przeciwzapalne. Kuracja tym lekiem wyklucza całkowicie jednoczesne stosowanie innych substancji, które działają miejscowo.

Trądzik pospolity – pielęgnacja

Odpowiednia pielęgnacja skóry trądzikowej jest kluczem do przeciwdziałania stanom zapalnym. Jest to profilaktyka przeciwtrądzikowa, dlatego też jest niezmiernie ważna. Do pielęgnacji delikatnej cery trądzikowej należy najlepiej wybierać naturalne kosmetyki przeciwtrądzikowe. Stosowane preparaty powinny wykazywać działanie przeciwłojotokowe oraz przeciwzapalne, jak i również posiadać składniki aktywne dobroczynnie wpływające na skórę. Do codziennej pielęgnacji należy stosować naturalne żele do mycia twarzy, dobroczynne serum bądź innowacyjny krem. Nie można również zapominać, iż kosmetyki przeciwtrądzikowe nie mogą nadmiernie przesuszać skóry, dlatego tez w sowim składzie nie mogą zawierać parabenów, silikonów czy innych środków petrochemicznych.

Skórę trądzikową należy odpowiednio pielęgnować. Marka Senelle stworzyła linie kosmetyków dedykowanych dla cery trądzikowej: naturalne kosmetyki przeciwtrądzikowe. Produkty są bogactwem wyłącznie naturalnych składników, głównie pochodzenia roślinnego, które rewelacyjnie nawilżają, tonizują oraz łagodzą objawy trądziku.